________________________________________________________________________________________

Geneza Bursztynu i jego złóż

(informacje i wiadomości o bursztynie, Bursztyn Bałtycki, Sukcynit)

     Około 30-40 milionów lat temu, w okresie dziejów Ziemi zwanych eocenem, znaczną część dzisiejszych ziem polskich i terenów sąsiadujących z nimi pokrywało płytkie morze. Północny brzeg morza wyznaczał rozległy Ląd Skandynawski, a mniejsze masywy lądowe ograniczały basen morski od południa. Ogromne połacie lądów były porośnięte lasami, gdyż ciepły i wilgotny klimat eocenu sprzyjał bujnemu rozwojowi roślin przez cały rok. Średnia roczna temperatura wynosiła 20°C, w zimie natomiast 13-19°C.

     W zbiorowiskach leśnych wyższych partii gór rosły sekwoje, jodły, świerki, sośnice, modrzewie, cyprysiki, cedrzeńce i tuje. Niższe partie zajmował lasostep sosnowo- palmowo- dębowy, w dolinach rzek rosły wilgotne lasy z woskownicami i wierzbowatymi. Wśród drzew były gatunki silnie żywicujące, dzisiaj zwane bursztynodajnymi.

     Żywica bursztynodajnych drzew gromadziła się bezpośrednio pod korą, a także wewnątrz pni, wypełniając rozmaite rozwarstwienia drewna i szczeliny. Żywica wyciekająca na powierzchnię pni, zastygała w postaci różnej wielkości kropli i sopli. Tworzyła także nabrzmienia regenerujące uszkodzone tkanki i zasklepiające obnażone miejsca zranień.

     Z bujnych lasów lądu Skandynawii żywica bursztynowa dostarczana była do morza wodami dorzecza hipotetycznej rzeki Eridan. Rzeka w swym ujściu utworzyła deltę, zwaną gdańską, rozciągającą się od Karwi na zachodzie po Półwysep Sambijski na wschodzie. W osadach delty, w tzw. niebieskiej ziemi, zostały nagromadzone ogromne ilości bursztynu, tworząc złoża o przemysłowym znaczeniu. 

Bursztynonośna delta chłapowsko-sambijska osadzona w północnej strefie brzegowej
morza eoceńskiego przez hipotetyczną rzekę Eridan.

        Złoża na Sambii są intensywnie eksploatowane od XIX w., dostarczając rocznie od 200 do 800 ton bursztynu. Zasoby wschodniej (rosyjskiej) części delty wystarczą jeszcze co najmniej na kolejne 100 lat. Osady bursztynonośne w zachodniej (polskiej) części delty mogą być równie bogate. Zostały zbadane w 1983 r. za pomocą trzech odwiertów badawczych w okolicy Chłapowa. W poszczególnych warstwach eoceńskich osadów bursztyn występuje w ilości od 132 do 5976,79 g/m3. Złoża bursztynu w rejonie Chłapowa leżą na głębokości ok. 90 – 120 m, co na razie wyklucza ich eksploatację.

        Bursztyn (sukcynit) osadzał się także wzdłuż południowego brzegu morza eoceńskiego. Znane są co najmniej dwie bursztynonośne delty: na Lubelszczyźnie delta Parczewa i na Wołyniu na Ukrainie delta Klesowa. Warstwy bursztynonośne występują tu płycej niż na północnym brzegu, przeważnie na głębokości kilkunastu metrów. Złoża bursztynu ukraińskiego eksploatowane są od 1993 r., dostarczając rocznie kilkadziesiąt ton surowca bursztynowego. W Polsce, na dużym obszarze bursztynonośnym Lubelszczyzny, najlepiej rozpoznane jest złoże pn. „Górka Lubartowska”, z :zasobami bursztynu szacowanymi na 1088 ton.

        W plejstoceńskiej epoce lodowcowej, sunące z północy lądolody skandynawskie poważnie zniszczyły bursztynonośną deltę gdańską i rozprzestrzeniły bursztyn na zdumiewająco dużym obszarze. W Polsce poznano ponad 350 miejsc występowania bursztynu w osadach plejstocenu. Bursztyn przenoszony był w dwojaki sposób: jako całe pakiety bursztynonośnej ziemi wtopione w lodowiec (tzw. kry glacjalne) lub w rozproszeniu, podobnie jak żwiry i ziarna piasku. W Polsce kry glacjalne z nagromadzeniami bursztynu były znajdowane koło Grudziądza, Konina, w okolicach Gdańska. Największa znana kra występuje w Możdżanowie koło Ustki, a znajdujące się w niej zasoby bursztynu są obliczone na około 20 ton.

        Kolejny etap wędrówki bursztynu związany był z powstaniem i rozwojem Bałtyku w holocenie. Osady Bursztynonośne pochodzą sprzed kilku tysięcy lat, z okresu kształtowania się linii brzegowej w fazie rozwoju Bałtyku zwanej morzem litorynowym. Bursztyn wymywany z klifów sambijskich przenoszony był prądami na wybrzeże Zatoki gdańskiej i osadzany na plaży wraz z drobnymi szczątkami drewna (detrytusem) i wodorostami, zwanymi dawniej „bursztynowym zielem”.

Bursztyn ze złóż holoceńskich wraz z detrytusem roślinnym.

        Przykrywane stopniowo osadami wydmowymi najbogatsze warstwy zawierające bursztyn występują na głębokości od kilku do kilkunastu metrów.

Sławomir Chowaniec 

 Amber Słupsk - Bursztyn i Rzeźba z Bursztynu